Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун киинэ үлэтэ суох дьоҥҥо төһүү көмө буолар. Бу киин нөҥүө бэйэ дьыалатын арыныахха, сөбүлүүр идэни баһылыахха сөп. Ону тэҥэ оҕолор сайыҥҥы кэмнэрин туһалаахтык атааран, дьиэ кэргэннэригэр бэйэлэрин сэмэй кылааттарын киллэрэн харчылаһар кыахтаналлар.
Эбээн-Бытантайдааҕы дьарыктаах буолуу киинин үлэтин сүрүннүүр Майя Охлопкова сиһилии сырдатарыгар көрдөстүбүт.
— Улуустааҕы дьарыктаах буолуу киинигэр учуокка хас киһи турарый?
— Улууспут үрдүнэн бүгүҥҥү күн туругунан аҕыйах, о.э. 40 киһи учуокка турар.
— Учуот хайдах быһыылаахтык барарый ?
— Саҥа сокуон быһыытынан 2025 сыл кулун тутар 1 күнүттэн учуокка турар киһиэхэ дьарыктаах буолууну көҕүлүүр «тус былаан” диэн өйдөбүл киирдэ. Бу саҥа уларыйыы үлэни көрдүүр киһиэхэ суһал уонна хаачыстыбалаах көмөнү хааччыйар, түргэнник үлэ булунарыгар көмөлөһөр. Үлэтэ суох киһи статуһун ыларга профилированиены ааһыы, ол эбэтэр бу иннинэ ханнык эйгэҕэ үлэлээбитинэн, үлэҕэ уопутунан уо.д.а. гражданнары бөлөхтөргө араарыы буолар. Профилирование тэрээһинин 1,5 ый аайы ааһыы булгуччу ирдэнэр, бу ирдэбили толорбот түгэҥҥэ үлэтэ суох киһи статуһун ылбаккын.
— Билигин босуобуйа кээмэйэ төһөнүй?
— Босуобуйа кээмэйэ икки көрүҥҥэ арахсар – үрдүк уонна алын кээмэй диэн. Үрдүк кээмэйдээх босуобуйаҕа бүтэһик сыл 6 ыйтан элбэх кэм үлэлээбит буолуохтааххын, оччотугар кээмэйэ биир ыйга 21 тыһ. солк. буолар. Онтон алын кээмэйдээх босуобуйаҕа үлэлээбэтэх эбэтэр 6 ыйтан кылгас кэм үлэлээбит буоллаҕына 2822 солк. буолар.
— Ааспыт сыл түмүктэрин баһааһыласта билиһиннэрэ түс. Дьарыктаах буолуу киинин нөҥүө хас киһи үлэ булунна, саҥа идэни баһылаата, бэйэ дьыалатын арынна?
— 2024 сылга биһиги кииммит нөҥүө уопсайа 160 судаарыстыбаннай өҥө оҥоһулунна. Улууспут 68 олохтооҕор сөптөөх үлэ көрдөнүүтүгэр көмөлөстүбүт, ол иһиттэн 43 киһи үлэни булунна. 2 үлэтэ суох киһи профессиональнай үөрэхтээһини аастылар. Профессиональнай ориентация өҥөтүн 50 киһи туһанна, ол иһигэр саастарын ситэ илик 29 оҕо. Социальнай адаптацияны 10 үлэтэ суох киһи ааста. Бэйэ дьарыктаах буолуутугар 150 тыһ. солк. кээмэйдээх субсидияны 1 үлэтэ суох, 3 гр. доруобуйатыгар хааччахтаах киһи ылла. Уопсастыбаннай үлэнэн 3 киһи хабылынна. Сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор (14- 18 саастаахтар) сайыҥҥы өттүгэр дьарыктаах буолуу бырагырааматын чэрчитинэн 26 оҕо быстах кэмнээх үлэнэн хааччылынна, ол иһигэр сэттэ оҕо табаны иитэр ыстаадаларга сылдьан хамнастаннылар. Бүддьүөппүт кыратынан сибээстээн быйылгы көрдөрүүбүт намыһах.
Ааспыт сылга үлэни биэрээччилэри кытары оскуону бүтэрээччи выпускниктарга, дьахталларга, доруобуйаларыгар хааччахтаах дьоҥҥо уопсайа 5 тэйиччиттэн ньыманан (онлайн) вакансия дьаарбаҥката ыытылынна. Тэрээһиҥҥэ 6 үлэни биэрээччи уонна 23 үлэтэ суох киһи кыттыыны ылбыта.
Сыл түмүгүнэн судаарыстыбаннай өҥөлөргө бары контрольнай көрдөрүүлэр бириэмэтигэр туоллулар. 
— Бэйэ дьарыктаах буолуу хайысхатын туһунан сиһилии сырдата түс. Бу олус интэриэһинэй, дьоҥҥо көмөлөөх өҥө.
— Бэйэ дьарыктаах буолуу хайысхатыгар элбэхтэн биир холобуру сырдатыам. Биир дойдулаахпыт Дмитрий Колесов ааспыт 2024 сылга бу өҥөнөн туһанна. Дмитрий Дмитриевич 10 сыл устата атах таҥаһын өрөмүөнүнэн, унтуу улларыынан дьарыктанарын бары бэрткэ билэбит. Кэлиҥҥи кэмнэргэ матырыйаалларын ылыыга үп-харчы өттүнэн уустуктары көрсүбүт. 2023 сыллаахха ахсынньы ыйга доруобуйаларыгар хааччахтаах дьон декадатын сүнньүнэн улууспут тэрилтэлэрэ кыттыылаах «төгүрүк остуолга” кыттыыны ылбыта. Дьарыктаах буолуу киинин исписэлииһигэр туһааннаах ыйытыктарын биэрэн, бэйэтигэр наадалаах иһитиннэриини истэн, Дьарыктаах буолуу киинин үлэһитигэр үп-харчы өттүнэн көмө буолалларыгар көрдөспүтэ. Декадата чэрчитинэн ыытыллыбыт кэпсэтии түмүгүнэн үлэтэ суохтар учуоттарыгар турарыгар уонна бэйэ дохуоттаах буолуутун хааччынар сыалтан докумуоннарын биэрэригэр сүбэлээбиттэрэ. Онтон 2024 сыл тохсунньу ыйыгар Дьарыктаах буолуу киинигэр үлэтэ суохтар учуоттарыгар туран, бизнес-былаан суруйан, анал хамыыһыйаны ааһан, бэйэ дьарыктаах буолуутугар бигэргэнэн, онтон дьэ судаарыстыбаттан көрүллэр көмөнү ылан, билигин сөбүлүүр дьарыгынан ситиһиилээхтик үлэлиир.
Сити курдук, дьоҥҥо көмө буолар араас хайысхалар бааллар. Онон, наадалаах, туһааннаах ыйытыктаргытын кэлэн биэриэххитин, сүбэ-ама ылыаххытын сөп.
— Табаһыт оҕолор хамнастарын туһунан сырдата түс.
— Табаһыт оҕолору хамнастыырга, ону таһынан оҕолору уопсастыбаннай үлэнэн хааччыйыыга быйыл муниципальнай бүддьүөккэ киирсэн, 500 тыһ.солк. көрүллүбүтэ. Сайыҥҥы кэмҥэ оҕолорго болҕомто ууруу, кинилэр дьарыктаах буолалларын хааччыйыы сүҥкэн суолталаах. Тоҕо диэтэр, быстах үлэлэргэ сылдьан оҕо хамнастанарын таһынан, элбэх оҕону кытта билсэн, доҕордоһон,үлэттэн толлубат буоларга, сатабылга үөрэнэн, элбэҕи билэн сайынын туһалаахык атаарарыгар төһүү күүс буолар.
— Сайыҥҥы кэмҥэ волонтердартан ураты оҕолору атын үлэнэн хааччыйыы диэн баар дуо?
— Волонтерство диэн өйдөбүл уруккуттан хаалбыт, сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор сайыҥҥы кэмҥэ үөрэхтэн иллэҥ бириэмэлэригэр дьарыктаах оҥоруу бырагыраамата диэн буолар. Күҥҥэ 4 чаас үлэлииллэр. Ону биһиги нэһилиэктэр дьаһалталарын кытары ситимнээхтик үлэлээн оҕолору үлэлэтэбит.
— Түмүккэр тугу этиэҥ этэй?
— Биһиэхэ үлэ биэрээччилэр туох вакансия баарынан биллэрэллэр. Холобур, билигин арктическай уонна хотугу улуустар нэһилиэктэригэр уопсай үөрэхтээһин уонна доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэригэр вакансиялар биэрэчиннэрэ бигэргэнэн турар. Үлэ көрдүүр дьоҥҥо олус үчүгэй кыахтар арыллаллар, чуолаан үлэ дуогабарын толорбут учууталга 1 хостоох толору хааччыллыылаах кыбартыыра сыанатын 50% сууммалаах сэртипикээт бэриллэр. Бу сэртипикээти дьиэ, кыбартыыра атыылаһарга, тутууга, ону тэҥэ ипотека кирэдьиитин төлүүргэ туттуохха сөп. Бырагыраамаҕа кыттарга үс өрүттээх дуогабар түһэрсэргэ үлэтэ суохтар биһиги кииммит нөҥүө билсиэххитин сөп.
— Сиһилии сырдатыыҥ иһин махтанабыт.
Сардаана Копырина