Ааспыт нэдиэлэ бүтүүтэ Түгэһиир нэһилиэгин баһылыга Сергей Аликов олохтоох дьаһалта 2024 сылга ыыппыт үлэтин-хамнаһын нэһилиэнньэ иннигэр отчуоттаата.
«Ытыктабыллаах Түгэһиир нэһилиэгин олохтоохторо! Эһиги иннигитигэр Түгэһиир нэһилиэгин олохтоох дьаһалтата 2024 сыл түмүгүнэн туох үлэни ыыппытын билиһиннэрэбин.
Нэһилиэккэ уопсайа хаһаайыстыбаннай кинигэҕэ киирбитинэн 2439 киһи олорор, балартан үөрэххэ барбыт студеннарбытын, учуоттан уһуллубакка барбыт дьоммутун көҕүрэттэххэ нэһилиэккэ 1815 олорор киһи баар, оскуолаҕа 270 оҕо үөрэнэр, оҕо уһуйааныгар 151 оҕо сылдьар.
Нэһилиэккэ уопсайа 130 араас группалаах инбэлиит улахан киһи баар, бу таһынан — 17 инбэлиит оҕо.
2024 сылга 14 оҕо төрөөтө, ол онтон 5-уол, 9-кыыс, кэргэн буолуу – 7 ыал эбилиннэ, 6 ыал араҕыста, 22 киһи өллө.
Үлэтэ суохтар ахсааннарыгар билигин 20 киһи учуокка турар.
Нэһилиэккэ 482 олорор дьиэ, ол иһиттэн 9 (икки этэстээх) уопсай дьиэлэр, 1 ПМК уопсайа, 313 чааһынай дьиэ, МКД блокированнай — ол аата 2,3,4 кыбартыыралаах – 87 дьиэ баар. Биир саҥа дьиэ киирдэ.
Муниципальнай олорор дьиэ уопсай иэнэ 16,946 тыһ.кв.м. тэҥҥэстэ. жилфонд- 5208,3 кв.м, чааһынай – 22013,69 кв.м. МКД – 11738,0 кв.м. уопсайа – 38960,1 кв.м.
Нэһилиэк дьаһалтатыгар штат быһыытынан муниципальнай дуоһунастарга 5 буолан үлэлиибит.
Нэһилиэк дьаһалтата 2 муниципальнай тэрилтэлээх, этнокультурнай «Гарпан» сынньалаҥ киинэ, иннэ 14 киһи үлэлиир уонна муниципальнай бэйэтин туспа дьаһанар “Ситим” диэн тэрилтэ баар.
Нэһилиэк дьаһалтата бэйэтин үлэтин-хамнаһын нэһилиэк бэрэстэбиитэллэх органын – нэһилиэк депутаттарын Сэбиэтин кытта үлэлии олорор.
Нэһилиэк депутаттарын Сэбиэтэ 13 депутаттан турар.
Бюджет туруга
Нэһилиэк 2024 сылга бюджета нэһилиэк депутаттарын сессиятыгар 2023 сыл бүтүүтэ бигэргэтиллэн турар.
Прогноз быһыытынан олохтоох бюджет кээмэйэ 60 мөл. 135 тыһ. 382 солкуобай, ити иһиттэн нолуокка уонна атын доходтар кээмэйдэрэ 8 мөл. 567 тыһ. 390 солк уонна 51 мөл. 567 тыһ. 992 солк бюджет икки ардынааҕы трансферт быһыытынан бигэргэммитэ.
Бюджет ороскуоттуур чааһа – 60 мөл. 135 тыһ. 382 солк., ол эбэтэр дефицитэ суох бюджет толору кээмэйэ ылыныллан турар.
Нэһилиэк бюджетын дохуот өттө араас нолуоктартан турар, ол курдук: налог на доходы физических лиц – 10%, (7 мөл 432 тыһ 800 солк) единый сельскохозяйственный налог – 50% (9 мөл солк) уонна сир нолуога – 100 % (600 тыһ солк.) киириэхтээх.
Маны таһынан нефть бородуукталарыгар акциз төлөбүрүттэн (дизтопливо, моторные масла, бензин) уопсайа 525 тыһ 590 солк. киириэхтээх.
Ити ыйыллыбыт сууммалар уопсай кээмэйдэрэ 8 мөл. 567 тыһ. 390 солк. тэҥҥэһэр, этиллибитин курдук, араас нолуоктартан, хомуурдартан турар.
Федеральнай, республиканскай бюджеттан 40 мөл. 582 тыс. 70 солк. киирэр, ол курдук: 51 мөл. 567 тыһ. 992 солк. дотация быһыытынан на выравнивание бюджетной обеспеченности 350 тыһ. 50 солк. субвенция быһыытынан воинскай учуоту ыытарга, сүөһү ыарыытын утары 26 тыһ. 57 солк. субсидия быһыытынан үөрэх уонна культура үлэһиттэрин бырайыастарын төлөөһүҥҥэ – 600 тыһ. солк, ППМИ программатынан 4 мөл. 600 тыһ. солк., ити иһиттэн республика бюджетыттан 4 мөл. солк., олохтоох бюджетыттан 400 тыһ.солк., 200 тыһ. солк нэһилиэнньэ уонна спонсордар көмөлөрө.
Бюджет ороскуоттуур чааһа маннык көрүҥнэртэн турар:
— байыаннай учуокка туруоруу (мобилизация) – 350, 500 т.солк;
— национальнай экономика салаатыгар – 2 693,95 т.солк, ол иһиттэн: тыа хаһаайыстыбатыгар – 426,57 т.солк;
— суол хаһаайыстыбатыгар – 525,59 т.солк;
— коммунальнай хаһаайыстыбаҕа – 5 мөл. 286,42 т.солк;
— муниципальнай наадаларга, үлэлэргэ, өҥөлөргө – 1000,00 т.солк;
— культура, СМИ, киинэ эйгэтэ – 27 мөл. 132,45 т.солк; (ЭКЦ Гарпан)
— культура, салаатыгар бырайыас төлөбүрэ – 600,0 т.солк;
— социальнай политика – 600,00 т.солк;
— физическай культура уонна спорт – 300,0 т.солк.
Муниципальнай баайы-дуолу учуоттааһыҥҥа, бас билиигэ ылар докумуоннары оҥорторууга үлэ барар, ол курдук, нэһилиэк иһигэр баар 28 уулуссаттан 27 уулусса Росдормониторинг реестырыгар киирдэ, суут быһаарыытынан 2 хаһаайына суох эбийиэк нэһилиэк бас билиитигэр киирбиттэрэ, анал докумуоннаахтар.
Нэһилиэк тулатыгар үс кладбище баарыттан 1 кладбище — «Кубалаах» (10 850 кв.м) сиргэ докумуона оҥоһуллан турар. Киһини харайарга уматыгынан, сири хаһарга туттар инструменынан көмө куруук оҥоһулла турар.
Бөҕү тоҕор, харайар сыбаалка (150 000 кв.м.) сиргэ докумуона баар. Ити сыбаалка приаэродромнай 6 подзонатыгар киирэр буолбутунан сибээстээн сыбаалкабыт рекультивацияланыахтаах, ол аата суох буолуохтаах. Инник Арктика улуустарыгар баар сыбаалкалар суол-иис суоҕуттан, сиргэ көмөр айылҕаҕа улахан дьайыы оҥорор диэнтэн, бөҕү-сыыһы термическай обработкалыыр эбийиэктэри туруорарга былааҥҥа киирдэ, ОДьКХ министиэристибэтин иһинэн оробуочай бөлөх тэриллэн үлэлиир. Ити курдук Саккырыырга 2027 сылга диэри инник ангардаах установка туруохтаах. ТКО (кытаанах коммунальнай бөх) былаһааккатын оҥоһуутун быйыл улуус дьаһалтата ыытта, ол курдук 56 контейнернай былаһаакка оҥоһуллан үлэҕэ киирдэ, ирдэбилигэр эппиэттиир контейнер турда, сирэ бетонированнай, ограждениелаах буолла. Билигин бөһүөлэк үрдүнэн 72 контейнер турар, эһиил эбии контейнеры ГУП ОДьКХ филиала сакаастаан турар.
Эһиил нэһилиэк дьаһалтата бөһүөлэк сыбаалкатыгар аэропортка чугаһынан сибээстээн орнитологическай чинчийиини ыыттарыахтаах, билиҥҥи туругунан чинчийии сыаната 1.5 мөл. солк саҕаланар, Арассыыйа үрдүнэн итинник чинчийиини ыытар бырааптаах икки эрэ НИИ баар. Бу үлэ барыта Транспортная прокуратура ирдэбилинэн ыытыллыахтаах.
Ааһан эрэр сылга уопсайа 15 киһини кытта үлэ дуогабарыгар илии баттаһан 556 тыһ. 448 солк. 30 харчылаах үлэ барда.
Cуол — иис туруга
Бөһүөлэк иһигэр уопсайа 22 уулусса 7 переулок баар, суолбут устата 21,022 км. кытаанах бүрүйүүлээх суол (с твердым покрытием) суох, билиҥҥи суолларбыт туруктара олус мөлтөх, суолу көннөрүү үлэтин ыытабыт.
Суолга кутуллар таас ылыытыгар карьеры туһанарбытыгар элбэх үлэ бара турар, ол курдук сирбитин быстыбыт, карьеры геологическай чинчийиитин ыытарга сайаапка биэрбиппит, эһиил бырайыагын оҥорторуохтаахпыт.
Быйыл улаханнык алдьанан турар суоллары куттубут, ол курдук 7 уулуссаҕа дефектнай акт оҥоһулунна, ямочнай өрөмүөн ыытылынна. Эһиилги былааҥҥа киин Ленина уулусса өрөмүөнүгэр ПСД оҥоһулунна, экспертизаны ааһа турар, өрөмүөн ыытарга Транспорт министиэристибэтин куонкурсугар киирсэргэ докумуоннары туттардыбыт.
Быйыл үрүйэни туоруур 1 далаһа өрөмүөннэннэ, ол курдук турар миэстэтэ бөҕөргөтүү үлэтэ барда. Сааскы уу үрүйэ кытылын алдьаппытын биэрэги бөҕөргөтүү үлэтэ ыытылынна. Уопсайа суол-иис оҥоруутугар 301 тыһ. 217 солк. 74 харчы тутулунна. Сүүрэр-үлэлиир техникабытыгар быйыл 64 тыһ. 474 солк. 88 харчылаах араас саппаас чаас ыламмыт туруордубут.
Нэһилиэнньэни иһэр уунан хааччыйыыга үлэ чэрчитинэн водовоз техниката өрөмүөннэнэн үлэҕэ тахсан тохтообокко үлэлии сылдьар.
Улуссаларбытын сырдаатыыга уопсайа 11 ыйга 889 тыһ. 510 солк. энергетиктэргэ төлөөтүбүт, бөһүөлэк үрдүнэн 163 лаампа точката баарыттан 123 лаампа умайар, быйыл эбии 25 лаампа атыылаһан 11 эргэ лаампаны уларыттыбыт, атына эбии холбонно, эһиил уокка тариф үрдүүрүнэн сибээстээн сылга 2 мөл. 48 тыһ. солкуобай төлүүр буолабыт.
Нэһилиэкпитин тыа баһаарыттан харыстыыр суолталаах минерализованнай балаһа саҥардыллыы үлэтэ 119 тыһ. 414 солкуобайдаах үлэ ыытылынна.
Олорор дьиэ-уот туруга
Уопсай дьиэлэр эргэрдилэр, Арассыыйа үрдүнэн ыытыллар хаарбах туруктаах дьиэлэртэн дьону көһөрүү бырагыраамматыгар киирбиппит, ити сүнньүнэн 6 хаарбах туруктаах дьиэлэр киирэн тураллар. Биир уопсай дьиэ уоттан уонна ититэр ситимтэн араарыллыбыта.
Бу бырагырааманан 3 дьиэ тутуллара былааннанан турар, бастакы дьиэ тутуута түмүктэнэн эрэр.
Салгыы ити бырагыраама сүнньүнэн уопсайа эбии 6 дьиэ, ол эбэтэр 64 кыбартыыра киирэрэ былааннана сылдьар.
Баһаартан сэрэхтээх буолуу үлэ чэрчитинэн АДПИ диэн (автономный дымовой пожарный извещатель) – быйыл уопсайа 60 дьиэ кэргэҥҥэ турда, ол аата 342 киһи олорор дьиэтигэр турда, ол ылга — 121 оҕолор бааллар.
Уопсай дьиэлэргэ олорооччулар кыбартыыраларын үксүн приватизациялаан олороллор, сорох уопсайдарга аҕыйахтыы ыал олорор. Кыбартыыра иһин төлөбүр эмиэ бириэмэтигэр киирбэт, иэс кыайан төлөммөккө муниципальнай тэриллиилэргэ ол иэстэрэ ыйанар.
Киин ититии ситимҥэ киллэрии үлэтэ быстыбакка бара турар, быйыл уопсайа эбии 6 эбийиэк холбонно.
Былырыын ППМИ бырагырааматыгар киирсэн 2 сайаапкабыт кыайыылааҕынан тахсыбыта, ол сүннүнэн от ыйга Үп министиэристибэтин кытары сүбэлэһиини түһэрсибиппит, ыты быстах кэмҥэ тутар пуунун матырыйаалын атыылаһарга уонна Портовская уулусса уотун сырдатар матырыйааллара, уопсайа ити ыйыллыбыт уулуссаҕа 36 лаампалаах опора туруохтаах. Ити үлэ эһиил эмиэ ыытыллара былааннанар.
Хаһыс да сылын улахан кадастровай земельнай үлэлэри ыыта олоробут, нэһилиэккэ баар Теплоснабжение Схематыгар уларытыы киллэрээрибит “Комплекс землеустроительных работ по установлению и расширению границы населенного пункта с. Батагай-Алыта, мероприятия по топографо-геодезическим работам” диэн улахан хабааннаах үлэ бара турар. Схема теплоснабжения туохха нааданый диир буоллахха маннык, ГУП ОДьКХ министиэристибэтэ былаанынан үлэлиир, биһиэхэ баар схемабытыгар бөһүөлэкпит үөһэ өттүгэр саҥа квартальнай хочуолунай киирбэккэ турар, итини көннөрөр сыалтан биһиги бастаан кадастровай земельнай үлэлэри ыытыахтаахпыт, баар дьиэлэрбитин, уулуссаларбытын чопчу турар миэстэлэринэн көннө, бөһүөлэкпит кыраныыссата кэҥээтэ, тех. усулуобуйа да, дьиэ быраабын сибидиэтэлистибэтин кыайан ылар кыахтанныбыт, схема теплоснабжения уларытыы киллэрдибит, Ойгидо түөлбэҕэ хочуолунай турар миэстэтин генбылааҥҥа киллэрэн турабыт, сирин бэлэмнээн докумуоннаатыбыт.
Бөһүөлэккэ биир саҥа пааматынньык турда, быстах хомуурга барбыт уолаттарбытыгар өйдөбүнньүк турар миэстэтин көннөрүү үлэтэ барда, бетоннай тротуар оҥоһулунна, өйдөбүнньүк матырыйаалын ылыытыгар, кэлиитигэр, туруорааһыныгар үбүлээһиҥнэ олохтоох дьаһалта уйунна.
Саккырыырга олорор дьиэлэри (жилфонд) нэһилиэк бас билиитигэр көһөрүү үлэтэ саҕаланна, ол кэннэ элбэх кыбартыыралаах дьиэлэри быстах өрөмүөнүн оҥорор кыахтанабыт.
Ыччат, спорт, культура, чөл олох, уопсастыбаннай бэрээдэк
Ыччат, спорт, чөл олох, үөрэх быстыспат сибээстээхтэр, нэһилиэккэ талааннаах, сырдыкка, кэрэҕэ, спортка тардыһар ыччат элбээн иһэрэ биһигини үөрдэр. Нэһилиэк дьаһалтата туора турбакка итиннэ аналлаах араас тэрээһиннэр кыайыылаахтарыгар бириис өттүгэр куруук кытта олоробут.
Дьиэ кэргэн сылын чэрчитинэн элбэх үлэ ыытылынна, элбэх оҕолоох эдэр ыаллары ийэлэрин эҕэрдэлээн сэмэй бэлэх ууннубут, 25 уонна 35 сыл олорбут ыалларбытын эҕэрдэлээтибит. Быйылгы сылга оҕо спордун өйөөн өрөспүүбүлүкэ таһыгар күрэхтэһэ барар оҕолорго 44 тыһ. солк. көмө быһыытынан оҥордубут, манна киирэр айанныыр бырайыастара уонна олорор сирдэрин төлөбүрэ.
Сыл аайы сайыҥны кэмҥэ ыытыллар волонтерскай үлэ бара турар, ол курдук быйыл сайын 10 оҕо үлэлээтэ, хамнаһа төлөннө. Бу үлэлэр Үлэлээх буолуу киинин нөҥүө барбыта, нэһилиэк өттүттэн итиннэ үбүлээһин быһыытынан 143 тыһ. 741 солк. 35 харчы көрүлүннэ.
Быйыл нэһилиэк дьаһалтата өрөспүүбүлүкэ куонкурсугар кыттан, Түгэһиир добровольнай народнай дружинаҕа эбии үбүлээһин көрүлүннэ, уопсайа 173 тыһ. 513 солкуобай 60 харчы, ити иһигэр 8 тыһ. 700 солкуобай дьаһалта харчыта киирэн турар. Ити харчы материальнай биһирэбил курдук уонна эбии таҥаска-сапка ороскуоттаныаҕа. ДНД хааччыллыыта билиҥҥи туругунан үчүгэй, анал таҥас, рация, светоотражательнай жилеттар, фонарик барыта баар. Бу ааһан эрэр сылга сүрдээх элбэх үлэни оҥорон тураллар, ити курдук полицияны кытары эриэйдэлэр, араас субуотунньуктарга кыттыы, сыл аайы муус ылыы аахсыйатыгар көхтөөхтүк кыттыыны ылбыттара, ыттаах дьону кэрийэн ыттары чииптээһинэ Түгэһиир дружината көхтөөхтүк кытынна.
Нэһилиэкпитигэр буолар араас тэрээһиннэргэ культурнай, спортивнай, Табаһыттар сүлүөттэрэ, Ыһыах курдук улахан тэрээһиннэри тэрийиигэ, бириистэргэ нэһилиэк дьаһалтата куруутун көхтөөх кыттыыны ылар.
Босхо бэйдиэ сылдьар ыттарга быйыл анал дьаһалынан эриэйдэлэр буоллулар, ол курдук ветеринария, полиция, Түгэһиир дьаһалтатын исписэлиистэрэ, нэһилиэк депутаттара комиссия тэринэн, ыттаах дьону кэрийэн ыты чииптээһин, паспортизация уонна профилактическай бэсиэдэ үлэтэ барда. Бу күһүн буолбут эриэйдэ түмүгүнэн 4 ыттаах хаһаайыҥна акт оҥоһулунна, миэрэҕэ тардыллыахтара. Ити үлэ салгыы кэлэр сылга саас эмиэ барыаҕа. Быйыл нэһилиэк ППМИ (программа поддержки местных инициатив) бырагырааматыгар куонкуруска кыайан, быстах кэмҥэ ыты тутар пуун матырыйаала ылыллан тиэллэн кэллэ, ыты тутар пуун үлэҕэ киирдэ. Бүгүҥҥү күн туругунан 7 ыт пууҥҥа тутуллубута, сорох ыт хаһаайыннара административнай миэрэҕэ тардылынна. Ыттаах дьоҥҥо этиэм этэ, ыттаргытын бааныҥ, босхо сырытыннарымаҥ, оҕолорбутун, кырдьаҕас дьоммутун харыстыаххайыҥ.
Кэлэр сылга ППМИ бырагырааматыттан туора турбакка икки сайаапка ыытан турабыт. Сайаапкабыт куонкуруска киирдэ, кэлэр сыл тохсунньу ыйыгар биллиэхтээх.
Социальнай көмө
Быйыл араас ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит, ыарахаттары көрсүбүт ыалларга биир кэмнээх материальнай көмөнү оҥордубут, ол курдук нэһилиэк депутаттарын иһинэн тэриллибит хамыыһыйа уопсайа 330 тыһ. солкуобай көмө харчынан оҥоһулунна. Уопсайа маннык көмөнөн 25 ыал туһанна. Билигин биир сайабылыанньа көрүүгэ сылдьар.
Манна санатыам этэ, бу көмө балаһыаньанан 3 сылга биирдэ эрэ бэриллэр.
Саас сайаапка хомуйан 22 араас тутуу матырыйааллары тиэйбиппит, уопсайа 43 киһи сайаапка биэрбитэ, Дьокуускай куораттан Саккырыырга дылы транспортнай ороскуотун дьаһалта уйуммута.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин олоҕу-дьаһаҕы хааччыйар судаарыстыбаннай кэмитиэтэ тааралах уматыгы хоту оройуоннарга тиэрдии бырагырааммата хаһыс да сылын ситимнээхтик үлэлиир, быйыл саас 32 туонна 256 киилэ бензин, 18 туонна 432 киилэ сэлээркэ кэлэн нэһилиэнньэҕэ атыыланна.
Торгово-логистическай киин тутуутун үлэтэ былааннаахтык бара турар. Билигин Якутоптторг өттүнэн кэлэр саас тутуутун үлэтэ салгыы барыахтаах. 3000 кв. миэтирэ иэннээх сирин докумуона бэлэм. Киин туруохтаах сиригэр таас кутуллан сирэ бэлэм турар. Дьаһалта итиннэ ыкса үлэлиир.
2024 сылга 15 нэһилиэкпит кырдьаҕастарыгар “Бытантай Уоттара” хаһыакка суруттаран, уопсайа 33 тыһ. 12 солк. төлөммүтэ.
Быйыл ритуальнай өҥөнү толорууга усулуобуйаны тэрийдибит. Мастарыскыай сөптөөх эбийиэги бэлэмнээтибит, киин ититэр ситимҥэ холбоон, уотун тардан, станок турар сирин бэлэмнээн туттардыбыт. Коммунальнай өҥөтүн төлөбүрүн бэйэбит уйунабыт. Билигин буор хаһар тэрили уонна уматыгынан көмө оҥоро олоробут. Буор хаһыытыгар дьон көстүбэтиттэн кыһалҕалары көрсөбүт. Кэлэр сылга бу өҥөнү оҥорор дьону көрдөнүөхпүт.
МАУ “Ситим” үлэтэ
Быйыл муниципальнай автономнай тэрилтэбит үлэтин саҕаалата, ол курдук муниципальнай соругунан наливынан кэлбит бензины нэһилиэнньэҕэ атыылаата, кыһалҕалаах ыалларга араас үлэ ыытылынна, ититэр систиэмэ өрөмүөннэрэ чааһынай уонна элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ, килиэп бэкээринэтэ ититэр систиэмэтин өрөмүөнэ, баһаар кэнниттэн үрдүн, оһоҕун хапытаалынай өрөмүөнэ, ЭКЦ “Гарпан” ититэр систиэмэтин, муостатын, истиэнэтин итиини тутар үлэлэр, киирэр ааннар уларыйдылар, звукорежиссер олорор хоһун өрөмүөнэ, киирэр аана уонна да атын бытархай үлэ күүстээхтик ыытылынна.
Быйыл ГТО былаһаакката турар сирдэригэр таас куттаран бэлэмнээн биэрдибит, аварийнай дьиэттэн көһөрүү бырагырааматынан тутулла турар 12 кыбартыыралаах дьиэ таһынан аттынааҕы территориятыгар көннөрүү үлэтэ барда, гусеничнай техника өрөмүөннэнэн үлэҕэ киирдэ, торгово- логистическай киин тутулла турар миэстэтигэр техника күүскэ үлэлээтэ, таас кутулунна, сирэ бэлэм буолла. Сайыҥҥы өттүгэр бөхтөн ыраастааһын үлэтэ барда, ол курдук 273 куб. кытаанах бөх тиэлиннэ. Ардах уута барар суолу туоруур турбалары ыраастааһын үлэлэрэ ыытыллыбыта.
ЭКК “Гарпан”
Егор Гаврильевич Колесов аатынан «Гарпан” этнокултуурунай киин уопсайа 14 үлэһиттээх
Сыл устата былаан сүнньүнэн нэһилиэнньэ сынньалаҥар 160 тэрээһин ыытылынна. Барыта 12223 киһи тэрээһиҥҥэ кытынна.
Кулууп иһинэн барыта 22 араас хайысхалаах холбоһук үлэлиир, онно 219 кыттааччы баар.
Быйыл Саккырыырдааҕы норуот театра уонна “Тугусил» үҥкүү норуодунай ансаамбыл аттестацияларын ааһан чиэстээхтик ааттарын көмүскээтилэр. Аттестацияларын ааһан, 3 исписэлиискэ үрдүк категория уонна атын исписэлиистэргэ 1 категория иҥэрилиннилэр. Үлэһиттэр сыл устата араас семинардарга кытыннылар, квалификацияларын үрдэтилиннилэр, маастар кылаастары ыыттылар, араас таһымнаах өрөспүүбүлүкэ, эрэгийиэн, дойду куонкурустарыгар кыттан дипломант, лауреат үрдүк ааттарын сүктүлэр.
Материальнай-техническай бааза бөҕөргөтүлүннэ.
Кулууп ис-тас өрөмүөнэ ыытылынна, ол иһигэр:
- Кулууп отопленията көннөрүллэн ититэр систиэмэтэ өрөмүөннэннэ;
- Саала үрдэ “натяжной потолок” оҥоһуллан биллэ сырдаата, саҥа люстралар ылыллан бэрткэ тубуста;
- Саҥа 9 аан оҥоһулунна;
- Саала муостата сылытыллан күүстээх өрөмүөн ыытылынна
- Эргэ түннүктэр көтүрүллэн хапытаалынайдык өрөмүөннэннилэр.
- Кулуупка ис-тас кырааска үлэлэрэ ыытылыннылар.
— Кинобудкаҕа аан, смотровой бетоннай истиэнэ демонтаһа оҥоһуллан, ититэр ситим, уот тардыллан, пожарнай сигнализация туруоруллан күһүҥҥүттэн үлэҕэ киирэн үлэлиир усулуобуйа тубуста.
Саалбыт 90 кв.м. бетоннай истиэнэтин отделочнай үлэтэ ыытылынна.
LED экран оборудованиета ылылларыгар уонна туруоруутугар утарыта үбүлээһин быһыытынан 604 тыһ. солк. олохтоох дьаһалта төлөөтө. Бу манна тиэйиитин, туруоруутун үлэтэ киирбитэ.
Саҥа киносаала оборудование, кинопроектор, мобильнай киноэкран ылыллан, “Экстра Синема” тэрилтэ нөҥүө “Түгэс” кинозал арыллан нэһилиэнньэ өрөспүүбүлүкэбит тэбэр сүрэҕин киин Дьокуускай куораты кытта тэҥҥэ саҥа тахсар киинэлэри көрөр буоллулар.
Саккырыырдааҕы норуодунай театр былаан сүнньүнэн Кустуур, Дьарҕаалаах нэһилиэктэригэр уонна ыаллыы сытар Дьааҥы улууһугар гастроллаан испиктээктэри туруоран киэҥ биһирэбили ыллылар.
“Гарпан” этнокултуурунай киин тэриллибитэ 80 сылын үрдүк таһымҥа бэлиэтээтибит. Үбүлүөйдээх сылбытыгар анаан кинигэ таһааттардыбыт, кинигэҕэ араас сылларга кулуупка үлэлээн, норуот төрүт үгэстэрин, абыычайдарын сөргүтүүгэ, тарҕатыыга кылааттарын киллэрбит, бэйэлэрин дьыалаларыгар бэриниилээх, культура кэрэ эйгэтигэр эҥкилэ суох үлэлээбит, үлэлии сылдьар дьон кулууп үлэтин, олоҕун туһунан ахтыылара хомуллан киирдилэр, кинигэ ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананар.
2 ведомственнай Бочуот бэлиэтэ наҕараада олохтонно:
— Почетный знак “За вклад в развитии культуры и искусства Тюгясирского наслега”
— Почетный знак “За заслуги в развитии культуры Тюгясирского наслега”.
Ансаамбылларбытыгар, театрбытыгар, үлэһиттэрбитигэр саҥа көстүүмнэри тиктэрдибит.
Музыкальнай аппаратураларбыт хааччыллыыта хаҥаата, микрофон ылынныбыт, быйыл саҥа 4 гитараны АО “Алмазы Анабара” харчытын 94000 солк. спонсордаан, ол онно 2 устуука электрогитара (1 баас гитара, 1 ритм гитара), 2 устуука аккустическай гитара ыллыбыт.
12 устуука саха ынаҕын тириитин ГКП РС (Я) “Саха сүөһүтэ”, генеральнай директор Артемьев Александр Еремеевич спонсордаан араас тэрээһиннэргэ туттабыт, урбанньыт Старостин Алексей Данилович иистэнэр массыына бэлэхтээн таҥастарбытын тиктэллэригэр улахан көмөлөөх буолла. Олохтоох уолбут Максимов Иннокентий Алексеевич 13 устуука убаһа кутуругун бэлэхтээн сценаҕа кэтэр таҥаска, туттар атрибуттарыгар тутуннулар. Олохтоох дьаһалта 2 устуука обогреватель биэрбиппит. Быйыл сууйар, ыраастыыр пылесос ыллыбыт.
Тыа хаһаайыстыбата
Быйыл Чаалыйга оттуур сиргэ хас да сыллаах кыһалҕа быһаарылынна, ол курдук үрүйэни туоруур далаһа оҥортордубут, онно 40 тыһ. солк. дуогабардаһан үлэ ыытылынна.
Быйыл “Саха ынаҕа” хааһына тэрилтэтигэр от оттоон туттарбыт дьоҥҥо эбии 1 туонна окко 2 тыһ. солкуобайы эбии көрдүбүт. Уопсайа 480 тыһ. солкуобай харчы көрүлүннэ.
Окко сылдьыбыт оҕолору көҕүлүүргэ 26 оҕоҕо махтал сурук уонна 500 солк. суммалаах сертификат туттарылынна, барыта 13 тыһ. солк. сертификат түҥэтилиннэ.
Сүлүөт кэмигэр спортивнай күрэхтэһиигэ таба сүүрдүүтүгэр бириискэ комбинированнай эстафетаҕа 2 миэстэни ылбыт киһиэхэ 100 тыһ. солк. бириис олохтонон туттарыллыбыта, уопсай бырааһынньыгы тэрийиигэ 325 тыһ. солк ороскуоттанна, ыһыах буолар түһүлгэтин өрөмүөнүгэр 338 тыһ. солк туттулунна, ат сүүрдүүтүгэр 2400 метр дистанцияҕа 2 миэстэҕэ 60 тыһ. солк сертификат туттарылынна.
Быстах хомуурга барбыт уолаттарбытыгар, кинилэр диэ кэргэттэригэр көмө
Анал байыаннай дьайыыга кыттыылаахтарын 34 дьиэ кэргэн учуокка турар, ол онно 45 оҕо баар, билиҥҥи туругунан биһиги нэһилиэкпититтэн 17 киһи сулуспалыы сылдьаллар.
Нэһилиэкпит дьоно барар уолаттарга биирдилээн, түөлбэнэн, тэрилтэнэн ким төһө кыаҕынан харчы хомуллубута, барыларыгар улахан махталбын тириэрдиэм этэ. Дьаһалта эмиэ туора турбакка суһал быһаарыы ылынан көмө оҥордубут:
— 13 дьиэ кэргэҥҥэ 274 тыһ. 350 солк. биир кэмнээх материальнай көмөнү оҥордубут.
— 45 оҕоҕо 58 тыһ. 500 солкуобайдаах Саҥа дьыллааҕы бэлэх оҥоһуллуоҕа, ол онтон 20 оҕо бэлэх куоракка айаннаата ИП “Юмшанова Наталья Антоновна” массыынатынан ыыттыбыт. Куоракка тиийдэ да оҕолорго тарҕатыахпыт.
— 11 ыалга 10 араас көрүҥ бородуукта куораттан тиэллэн кэлбит айанын ороскуотун дьаһалта уйунан аҕалбыппыт.
— Бу күһүн 26 дьиэ кэргэттэригэр босхо биирдии куул хортуопуй ылан түҥэппиппит.
— 20 ыалга 400 тыһ. солк. чууркаламмыт кураанах мас түһэртэрдибит.
— Оскуола, уһуйаан оҕолорун таһарга кыһыҥны кэмҥэ ый аайы 40 лиитирэ уматыгы биэрэбит.
— Үлэ кэлэктииптэрэ быстах хомуурга барбыт уолаттарын дьиэ кэргэттэригэр муус тиэйэн куруук көмө оҥоро туралларыгар улахан махталбын тириэрдиэм этэ. Нэһилиэк дьаһалтата кыттыһан 33 тыһ. солк. бириис туруоран күрэхтэһиини көҕүлээтибит
— Быйыл ГУП ОДьКХ филиала 6 ыалга киин ититэр ситими тардан биэрдилэр, 6 ыал холбонно, биһиги турбанан көмө оҥордубут.
— Этнокультурнай «Гарпан» сынньалаҥ кииҥҥэ араас буолар тэрээһиннэргэ босхо сылдьалларыгар быһаарыы ылылынна.
— 1 ыалга суолларын кутан тэҥнээн биэрдибит.
— 1 ыалга ититэр ситимин өрөмүөннээтибит, дьиэтин акылаатын көтөхтөрдүбүт
— 16 ыалга “Бытантай уоттара” хаһыакка сурутуу оҥоһулунна.
— Нэһилиэк эдэр аҕалара түмсэннэр анал дьайыыга сылдьар дьиэ кэргэттэргэ оттор мастарын хайытан сааһылаан көмөлөстүлэр.
Онон көмөбүт бүппэт, кыра араас кыһалҕалары туоратарга бэлэммит, куруук билсэ олоробут.
Кэлэр сылга – Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Ийэ дойдуну көмүскээччилэр сыллара биллэриллибитинэн былаан элбэх, нэһилиэкпит сайдарын туһугар бары түмсэн, бииргэ ылсан, баар кыһалҕаларбытын туоратарга күүс-көмө буолуоххут диэн эрэнэбин.
Түгэнинэн туһанан, Түгэһиир нэһилиэгин олохтоохторун кэлэн иһэр саргылаах Саҥа Дьылынан итиитик-истинник эҕэрдэлиибин! Кэлэн иһэр сылга баҕарыам этэ эйэни, айымньылаах үлэҕитигэр ситиһиилэри, табыллыыны. Бары саҕалааһыҥҥыт уонна былааннаабыккыт олоххо киирдиннэр, туруктаах олохтонуҥ, дьоллоох буолуҥ!”
Отчуот кэмигэр олохтоохтору тыа хаһаайыстыбатын, айылҕа харыстабылын, сыбаалканы ыраастааһын, оҕо оонньуур былаһааккатын тутуу, тааралаах уматык кээмэйэ, муниципальнай реформа уо.д.а. боппуруостар долгуталлара көһүннэ.
Нэһилиэк кырдьаҕас олохтооҕо Михаил Кириллин «Ленинскэй” МУТ уонна ородобуой общиналар табалара биһиги нэһилиэккэ хас төбө баарын чопчуласта. Дина Горохова быйыл олохтоох дьаһалта нөҥүө сүрдээх элбэх үлэ барбытын бэлиэтээтэ уонна бэйэ аспытын-үөлбүтүн, эппитин-үүппүтүн толкуйдаан, өй-санаа ууран, ынах сүөһүнү, сылгыны, табаны иитэр дьоммутугар көмө туһунан эмиэ толкуйдуохха наада диэн санаатын үллэһиннэ. 
Светлана Горохова миэстэтигэр олохтоох дьаһалталары уларытан баран, биир улуус дьаһалтата эрэ хаалар диэн сабаҕалааһын баарын туһунан, чуолаан муниципальнай реформа нэһилиэнньэни долгутарын эттэ уонна дьокутааттары кытары итиннэ үлэ, кэпсэтии ыытыллыан наадатын эттэ. 
Маны таһынан бэкээринэ үлэтигэр, нэһилиэнньэҕэ килиэп тиийбэтин туһунан олохтоохтор эттилэр. «Оройуон дьаһалтатын кытта ситимнээхтик үлэлээн, быйыл саҥа тутуллуохтаах бэкээринэ турар сирин, миэстэтин быһаардыбыт. Кадастровай, земельнай үлэлэрин ыыттыбыт, докумуоннаттыбыт. Кэлэр сылга бэкээринэ саҥа дьиэтин тутары уонна оборудованиетын ылыахпыт диэн былаанныыбыт. Дьокуускай куоракка сылдьан Арктика министиэристибэтин кытары көрсүһэн, ити боппуруоһу эмиэ таарыйа туруора сылдьыбыппыт. Бэкээринэ тэрилин ыларга 500 тыһ.солк. диэри үптээх-харчылаах куонкурус баар эбит, онно эмиэ үлэлэһиэхпит,» — диэн Сергей Сергеевич эттэ.
Элбэх оҕолоох эдэр ийэ Айсана Аммосова кэнчээри оҕолорбут – инники кэскиллэрбит буолалларын санаан, өйдөөн туран, «Хотугу сулус” курдук элбэх оҕону хабар тэрээһин улууспутугар ыытыллара буоллар, оҕолорбут сыанаҕа кыбыстыбакка, толлубакка холкутук тутта-хапта, саҥара-иҥэрэ сылдьарга үөрэниэ этилэр диэн баҕа санаатын эттэ. 
Сардаана Копырина