Саха Өрөспүүбүүлүкэтин ситэриилээх былааһын 2023 сылга ыыппыт үлэтин отчуота улуус үс нэһилиэгэр ыытылынна

СӨ Юстицияҕа судаарыстыбаннай Кэмитиэт Бэрэссэдээтэлэ Павел Иванов өрөспүүбүлүкэ сайдыытын сүрүн хайысхаларын олохтоохторго кылгастык сырдатта. Бөлөх састаабыгар норуот дьокутаата, “Арктика суоллар” ХТ генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Сергей Сивцев, СӨ үп миниистирин бастакы солбуйааччыта Мария Аргунова, СӨ ОДьКХ  миниистирин бастакы солбуйааччыта Аян Кириллин, СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин сүөһү иитиитигэр, племенной үлэҕэ, кооперацияҕа уонна фермерствоҕа Департамент салайааччытын солбуйааччыта Галина Осипова, СӨ Тутууга министиэристибэ тутуу уонна дьиэ – уот политикатын Департаменын салайааччытын солбуйаачыта Марианна Соловьева, СӨ үөрэх уонна министиэристибэтин каадыр политикатыгар, СӨ судаарыстыбаннай сулууспаҕа уонна юридическэй хааччыллааһыҥҥа салаа салайааччыта Мария Винокурова, СӨ Арктика сайдыытыгар министиэристибэ стратегическэй былааннааһыҥҥа Департамент кыл. исписэлииһэ Аркадий Диодоров, СӨ Үлэҕэ уонна социальнай политикаҕа министиэристибэ цифровой садыыга Департамент салайааччытын солбуйааччыта Николай Гаврильев киирдилэр.

Ситэриилээх былаас бэрэстэбиитэллэрэ 9 чаас хаайтаран кэллилэр. Ол да буоллар, улуус үс нэһилиэгэр сылдьан олоҕу – дьаһаҕы билсэн, көрөн, дьон санаатын истэн, отчуоту иһитиннэрдилэр, тутаах эбийиэктэргэ сырыттылар.

Кустууртан айаннаан кэлээт, киэһэ Түгэһиир олохтоохторугар отчуоттуур мунньах буолла. Мунньах үөрүүлээх түгэнтэн саҕаланна. Ол курдук, СӨ үөрэхтээһиҥҥэ министиэристибэтин Бочуот кыраамататын Р.И.Шадрин аатынан Саккырыыр орто оскуолатын дириэктэригэр Дария Ефимоваҕа, СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин Махтал суругун «Бытантай уоттара” хаһыат эрэдээксийэтин кэлэктиибигэр бөлөх салайааччыта Павел Иванов туттарда.

Ураты үөрүүлээх түгэнинэн, «Эдэр ыаллары олорор дьиэнэн хааччыйыы» бырагыраама өйөбүлүн сэртипикээттэрин туттарыы буолла. Ол курдук, быйыл маннык өйөбүл 10 дьиэ кэргэҥҥэ туттарылынна. Санатан эттэххэ, бырагыраама биһиги улууспутугар 16-с сылын үлэлиир.

Салҕыы Павел Владимирович ситэриилээх былаас ааспыт сылга ыыппыт үлэтин кылгастык иһитиннэрдэ, чуолаан Эбээн Бытантайга туһааннаах боппуруостарга тохтоото. “Улууска барыта 2933 киһи олорор, ааспыт сылга 33 оҕо төрөөбүт. Орто хамнас 10% үрдээн, ортотунан 70 тыһ.солк. тэҥнэспит. Улуус киинигэр саҥа оскуола тутуута түмүктэнэн үлэҕэ киирдэ. Ааспыт сылга бырабыыталастыба отчуотун мунньаҕар туруоруллубут этиилэртэн …. боротокуолга киирбит. Онтон 14 туолбут, … үлэҕэ сылдьар.»

Норуот дьокутаата Сергей Сивцев Түгэһиир олохтоторугар ааспыт быыбарга кинини өйөөбүттэрин иһи махталын тиэртэ уонна дьокутаат быһыытынан үлэтин хоту улуус дьонун – сэргэтин олохторо уйгулаах буоларын ситиһэргэ туһаайылларын эттэ. Маны сэргэ, биһиги уокурук иккис дьокутааппыт Виталий Чикачев Донецк куораты чөлүгэр түһэриигэ үлэлии сылдьарын, кини улуска хайаан да кэлэн быыбардаччыларын көрсөр, санааларын истэр баҕатын тиэртэ.

Этиниилэр хоту сир олохтоохторун кыһалҕаларыгар туһаайылыннылар. Удьуор табаһыт дьиэ кэргэн элбэх оҕолоох ийэтэ, эбээтэ, «Ойгидо” түөлбэ олохтооҕо Сардана Колесова киин ититиигэ холбонууга буолла. “Биһиги түөлбэ хочуолунай тутуутун кэтэспиппит быданнаата. Сыл аайы араас үрдүк сололоохтор, Ил Дарханнар да кэлэн бараллар. Куруутун кэтэһии, туох эрэ быһаарыы тахсарыгар эрэнии, оннук халтай хаалар. Дьон дьиэ туттан баран, кыһын киин ититиилээх дьиэ куортамнаан олороллор. Мас сыаната балайда ыарахан, бары оһох кулута буоллубут. Хочуолунай тутуута өтөрүнэн кыаллыбат курдук. Онон мин, мас ороскуотун толуйуутугар туох эрэ быһаарыы ыларгытыгар этии киллэрэбин», -диэн бу түөлбэ олохтоохторун уос номоҕо буолбут кыһалҕаларын үллэһиннэ.

Өссө биир сытыытык турар боппуруоһу Сардана Софронова,  “Хаарчаана” уһуйаан сэбиэдиссэйэ эттэ, “Саҥа уһуйаан тутуута улуус киинин олохтоохторун барыбытын хаарыйар. Сыл аайы оҕо төрөөһүнэ элбээн иһэр. Биһиги дьиэлэрбит ханнык да ирдэбилгэ эппиэттээбэт хаарбах туруктаахтар. Былырыын уһуйаан тутуута өрөспүүбүлүкэҕэ маҥнайгы уочаракка турара, онтон быйыл бырайыактыыр – симиэтэлиир докумуонун үбүлээһинэ уонна тутуута биллибэт биричиинэнэн үһүс уочаракка көһөрүллүбүт. Биһиги уһуйааммыт тутуута 2020 сыллаахха Ил Дархан сорудахтарыгар киирэн турар. Ол кэмтэн тутуу боппуруоһа халбас да сыҕарыйа илик. Былырыын СӨ Бырабыыталастыбатын бэрэссэдээтэлэ Андрей Тарасенко улууска кэлэ сылдьан, бу боппуруоһу түргэн кэмҥэ быһаарарга диэн туһааннаах министиэристибэлэргэ кытаанах сорудах биэрбитэ. Хомойуох иһин, бу эмиэ толоруллубата. Тоҕо маннык таҕыста? Биричиинэтэ тугуй?»

Мария Аргунова, үп миниистирин бастакы солбуйааччыта бу боппуруоска маннык эппиэттээтэ: — —-Былырыын улууска иккитэ кэлэ сылдьыбыппыт. Уһуйаан туругун көрбүппүт. Быйыл өрөспүүбүлүкэ  бүддьүөтүттэн 150 мөл.солк. көрдүбүт. Бу үп тыырылла илик, саҥа эбийиэктэр чопчулааһыннара буола илик. 2020 сылга 400 мөл.солк. көрүллүбүт эбит буоллаҕына, быйыл 150 мөл.солк. Онон, түмүктэниэхтээх эрэ эбийиэктэр бу үбүлээһиҥҥэ киирдилэр.

Маны таһынан, кэтэх хаһаайыстыбалаахтар сирдэрин ананыыта кадастровай докумуонугар сыыһа суруллубутуттан, электроннай хаһаайыстыбаннай кинигэҕэ киириигэ харгыстары көрсүбүттэрин, мантан сиэттэрэн ынах сүөһүгэ анаммыт субсидияттан матар чинчилээхтэрин эттилэр. Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга анаммыт “Агростартап” куонкурус бэрээдэгэр буран көлө киириитин ыйытыыга, көлө киирдэ, — диэн т/х министиэристибэтин сүөһү иитиитигэр, племенной үлэҕэ, кооперацияҕа уонна фермерствоҕа Департамент салайааччытын солбуйааччыта Галина Осипова иһитиннэрдэ.

Түмүккэ, нэһилиэк көхтөөх уопсастыбынньыга Светлана Горохова бырабыыталастыба  үлэтин сэргиирин, туруорсуллубут боппуруостары хайаан да тиһэҕэр тиэрдэллиэхтээх соруктар курдук көрөр наадалааҕын эттэ.

Түгэһиир нэһилиэгин олохтоохторо Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталастыбатын ааспыт сылга ыыппыт үлэтин биһирииллэрин биллэрдилэр.

Яна РОЖИНА