Ситэриилээх былаас улууска отчуоттуур бөлөҕүн састаабыгар тутаах министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр бэрэстэбиитэллэрэ киирбиттэрэ. Үрдүк сололоохтор хоту сир олохтоохторун долгутар ыйытыыларыгар хоруйдаабыттара, этиниилэри истибиттэрэ.
СӨ Тыа хаҺаайыстыбатын министиэристибэтигэр сүөҺү иитиитигэр, племенной үлэҕэ, кооперацияҕа уонна дьоҕус хаҺаайыстыбаларга Департамент салайааччытын солбуйааччыта Галина Осипова ирдэбиллэр, уларыйыылар тустарынан сиһилии кэпсээтэ.
Эбээн Бытантай улууһугар кэлэммит, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ситэриилээх былааһа 2024 сылга ыыппыт үлэтин отчуотун түмүгүн иһитиннэрэн, нэһилиэнньэни кытта көрүстүбүт, кэпсэтэн санааларын иһиттибит. Бэйэм үлэм иитинэн тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин кытта көрүстүм. Кустуурга «Саха сүөһүтэ” генофондаҕа ХТ хотонугар сылдьан саха ынахтарын көрөн, Дьарҕаалаахха бааһынай хаһаайыстыбалаахтары көрсөн, бу улууска тыа хаһаайыстыбата кэлэр сылларга туох уларыйыылаах олороллоруй диэн билистим, үлэ хаамыытын көрдүм — иһиттим. Биллэн турар, үлэ күүһүрэрэ тоҕоостоох. Бүгүҥҥү күҥҥэ бу улуус бааһынай хаһаайыстыбалара, чааһынай кэтэх ыаллара, аныгы ирдэниллэр, холобура, цифровизация үйэтигэр учуотка, сүөһү идентификациятыгар, сылгыны бииркалааһыҥҥа, чиптааһыҥҥа бытаарыы тахсыбыт. Бу ордук сылгы сүөһү иитиитигэр көстөр.Биһигиттэн сылгыгытын 100 % чиптааҥ, учуокка ылан “Меркурий” бырагыраамаҕа киллэрэн, инникитин “Харриет” бырагыраамаҕа киирэргэ бэлэм буолуохтааххыт диэн. Бу хамсаныылары Арассыыйа биһигиттэн кулун тутар ый 1 күнүгэр диэри булгуччу ирдиир.
“Харриет” диэн, бүтүн дойду үрдүнэн киирбит судаарыстыбаннай бырагыраама буолар, саҥа үлэлээн эрэр, онон ити ирдэбил күүһүрэн турар. Билигин биһиги Бырабыыталастыба 404№-дээх постановлениетын бырайыагыгар тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин ирдэбиллэрин киллэрдибит. Ханнык баҕарар бааһынай хаһаайыстыбалар, тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрэ граҥҥа, ханнык эмит субсидияҕа кыттар буоллахтарына бу булгуччу ирдэниллэр, сүөһү идентификациятын толору барбыт буолуохтаахтар диэн. Онон быйылгы дьылга элбэх киһи грантан, субсидияттан илиитин соттон хаалыан сөп диэн, куттал үөскүүр. Улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын салалтата кэнники икки сылга күүскэ үлэлээтэ диэн бэлиэтиир тоҕоостоох. Министиэристибэни кытта быһаччы сибээстээхтик үлэлэһэллэр, ол эрэн, уһук хоту ыраах, сибээс мөлтөх буолан үчүгэйдик ситэ өйдөөбөккөлөр да буолуо, бытаары баар. Ону таһынан биһиэхэ өссө биир кыһалҕа баар, ирдэбилинэн турар ППЖ (побочные продукты животноводства), ол эбэтэр сүөһүттэн тахсар ноһуому уо.д.а. харайыы, көрүү уонна туһаҕа таһаарыыга дойдуга тахсыбыт сокуоҥҥа, сыл аайы ВКС (видеоконференцсвязь) да нөҥүө буоллун, тыа хаһаайыстыбатын тэрээһиннээх мунньахтарыгар боппуруостары туруорабыт, сүбэлиибит уонна наадыйдахтарына схематын, балаһыанньатын барытын ыыта олоробут. Бааһынай хаһаайыстыбалар бэйэлэрэ анал былаһаакка оҥорон, ноһуому кыһын онно мунньан, онон-манан ыһан кэбиспэккэлэр туһаҕа таһаарыахтаахтар, чинчийиигэ бириэхтээхтэр. Анализка биэриэхтэрин иннинэ ахсынньыга диэри “Россельхознадзорга” сайаапка биэриэхтээхтэр, биһиги побочнай продукцияны оҥорорго бэлэммит диэн. Бу боппуруос эмиэ күүскэ турар. Иккиһинэн, улуус дьаһалтата үүт уонна эт өттүгэр комбинированнай субсидияны туруорсар. Ол эрэн, быйыл 2025 сылтан биһиги элбэх функцияны, холобура былырыын өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн субвенцияҕа улуустарга 7 миллиард 100 мөл.солк. барбыт эбит буоллаҕына, быйыл 8 миллиард 800 мөл.солк. курдук үбүлээһин буолла. Ол эбэтэр, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн харчыта улуустарга быһаччы субвенция быһыытынан бэриллэн турар. Ол чэрчитинэн билигин улуустар бэйэлэрэ тыаларын хаһаайыстыбатын сайдыытын салаатын учуоттааннар, бэйэлэрин экономическай балаһыанньаларын көрөннөр, бэрээдэгин, үүккэ ду, төбөҕө ду биэрэллэрин, комбинированнай оҥороллорун ду, бэйэлэрэ быһаараллар. Маны барытын бэрэбиэркэлээн, чинчийэн баран, ылыммыт быһаарыныылара экэнэмиичэскэй тахсыытын дакастыахтаахтар. Маны тэҥэ, хас бирдии балаһыанньаҕа былаан ылыналлар, онтуктарын биһигини, ол эбэтэр тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин кытары түһэрсэннэр бигэргэтэллэр. Онно ылыннахтарына, дьэ бэйэлэрэ быһаараллар, субсидияны ханна, төһөнү биэрэллэрин уонна хайдах быһылаахтык түҥэтэллэрин. Маннык көҥүл быйылгыттан бэрилиннэ, сыл саҕаланыыта буолан алҕастар, сыыһалар баар буолуохтарын сөп. Манна биһиги тыабыт хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ бэйэтэ методическай, экэнэмиичэскэй да өттүнэн сүбэлиир, көмөлөһөр кыахтааҕын туһунан улуустарга биллэрэн олоробут, тэҥҥэ үлэлэһэргэ бэлэммит.