Бу күннэргэ улуус киинигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин дэлэгээссийэтэ үлэлээтэ.
Оробуочай бөлөххө Бэрэссэдээтэл солбуйааччыта, бүддьүөккэ, үпкэ, нолуокка уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев, тыа сирин уонна аграрнай бэлиитикэҕэ Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Александр Атласов, олохтоох бэйэни салайыныыга Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев киирдилэр.
Үрдүкү салалта кэлээт, «Саха сүөһүтэ» генофондаҕа хааһына тэрилтэтин хотонугар кыстык хаамыытын билистэ. Иккис күн бөлөх улуус дьокутааттарын Сэбиэтин, тэрилтэ салайааччыларын уонна тыа хаһаайыстыбатын эйгэтин үлэһиттэрин кытары көрсөн СӨ тыатын хаһаайыстыбатын сокуонугар уларыйыылар, «Олохтоох бэйэни салайыныы биир кэлим былаас систиэмэтигэр” федеральнай сокуон бырайыагын сырдаттылар, кэпсэттилэр. Улуус баһылыгын солбуйааччыта Александра Иванова Эбээн Бытантай улууһугар 2023-2024 сылларга ынах сүөһү кыстыгын уонна улууска аграрнай сектор балаһыанньатын туһунан иһитиннэрдэ, социальнай – экэнэмиичэскэй сайдыыга туһуламмыт этиилэри, туруорсуулары киллэрдэ.
Бүддьүөккэ, үпкэ, нолуокка уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев “О наделении органов местного самоуправления муниципальных районов и городских округов РС(Я) отдельными государственными полномочиями” сокуоҥҥа уларыйыылары сэтинньи ыйыгар X пленарнай мунньахха ылыммыттарын иһитиннэрдэ. Бу сокуоҥҥа уларыйыы үһүс төгүлүн киирдэ.
Биир бастакынан, Александра Викторовна, СӨ 2010 сыл ахсынньы 15 күнүнээҕи 881-3№ 639-IV «О наделении органов местного самоуправления муниципальных районов и городских округов РС(Я) отдельными государственными полномочиями по поддержке сельскохозяйственного производства» Сокуонун 3№-дээх «Группы муниципальных районов (городских округов)» сыһыарыытыгар “Эбээн Бытантай национальнай улууһа(оройуон)» МР II бөлөххө көрдөһөллөрүн эттэ. Ол эбэтэр, бу улуустар бөлөхтөөһүннэригэр биһиги улууспут иккис бөлөххө киирэр эрэ түгэнигэр тыа хаһаайыстыбатын дьоҕус кыамталаах эбийиэктэрин тутуу кыалларын быһаарда. Санатан эттэххэ, ааспыт сылга муниципальнай бүддьүөт суотугар симиэнэҕэ 500 л. үүтү оҥорон таһаарар сыах кэмпилиэгэ, 5 туонна сухой үүт ылыллыбытын, биһиги эрэ улууспутугар ыраас хааннаах саха сүөһүтэ өбүгэ саҕаттан харыстанан иитиллэрин сиһилии иһитиннэрдэ.
Иккиһинэн, Кустуур нэһилиэгэр баар Алыы учаастагын Саха сирин административнай- территориальнай тэриллээһинин учуоттарыттан сарбыйалларыгар туруорсаллар. Алыы учаастага 18,6 га иэннээх сирдээх, нэһилиэнньэтэ суох. Маны тэҥэ, Кустуурга уонна Дьарҕаалаахха оскуола – саадтар, улуус киинигэр «Ойгидо” түөлбэҕэ хочуолунай, уматык сапыраапкалыыр ыстаансыйаны өр сыллар устата туруорсаллар. Уматык тиэллиитэ эмиэ сытыытык турар. Кыһыҥҥы суолунан «Саханефтегазсбыт» нөҥүө сыл аайы 300 туонна уматык тиэллэр. Ол эрэн, бу кээмэй кыра, тиийбэт. Таба иитиитин сайдыытын биир сүрүн харгыһынан адьырҕа кыыл буолар. Бүгүҥҥү күҥҥэ улууска ыксаллаах быһыы – майгы биллэриллэн турар. Хаһаайыстыбалар акталарынан 297 таба төбөтө адьырҕа кыылга былдьаммыта көстөр, бу 5 346000,00 солк. ороскуокка тэҥнэһэр. Биллэн турар, чахчытынан былдьаммыт төбө ахсаана быдан элбэх. Онон сиэттэрэн, улуус баһылыга үрдүк сололоохтортон Арассыыйаҕа Айылҕа харыстабылын министиэристибэтигэр адьырҕаны бохсор (фтороцетат бария) күүстээх дьааты туттарга көҥүл ылыытыгар үлэлэһэллэригэр көрдөстө. Ону тэҥэ, Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар бултка квоталарын көрүүтүгэр уларыйыы киирэрэ тоҕоостооҕун эттилэр. Дьарҕаалаахтан Матрена Баишева эдэр ыччаты сүөһү иитиитигэр көҕүлүүр миэрэлэри сатаан туһамматтарын, бу нэһилиэк сирэ – уота Арассыыйа тыатын хаһаайыстыбатын сирин фондатыгар киирэн турарыттан бас билиигэ ылыллар сатамматын ыйда. Ынах сүөһүнү, сылгыны, түргэнник ситэр салааны төгүрүк сыл кыстатар эдэр фермердар эбии аһылык тиэйиитэ министиэристибэттэн төлөммөт буолбута хаһаайыстыбаны эһэргэ тиэрдиэн сөбүн эттэ. Кустуур баһылыга Роберт Колесов уматык тиэйиитэ олус уустугурбутун, уматыга суох хоту сиргэ ханнык да үлэ кыайтарбатын эттэ. Тыа хаһаайыстыбатын салайааччыта Лена Бочкарева тустаах эйгэ үлэһиттэрин өйүүр миэрэлэр бэрээдэктэрин хоту улуус усулуобуйатыгар учуоттанан оҥоһуллара тоҕоостооҕун, баар кыһалҕалары иһитиннэрдэ. «Ол курдук, билиҥҥи кэмҥэ тирээн турар эбии аһылык тиэллиитин ороскуотун толуйуута. Манна быйыл СӨ тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ уйунартан аккаастанна. Адьырҕа кыыл мэнээктээһинэ сүрдэннэ. Онтон Айылҕа харыстабылын министиэристибэтэ бөрө тириитин тутутун харчытын кыччата турар. Манна эбэргэ көмөлөһөргүт буоллар, ”- диэн уонна да атын сүрүн салаабыт сайдыытыгар туһуланар этиилэрин киллэрдэ.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин дэлэгээссийэтэ үлэлээтэ. Оробуочай бөлөххө Бэрэссэдээтэл солбуйааччыта, бүддьүөккэ, үпкэ, нолуокка уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев:
— Биһиги Ил Түмэн былааһын быһыытынан кэлэммит улуус активын кытары көрүстүбүт. Биллэн турар, бүгүн киирбит этиилэр, туруорсуулар бүгүн эрэ турбатылар, билэр этибит. Ол эрэн, сирэй көрсөн кэпсэтии быдан ордук, тиийимтиэ. Биллэн турар, хоту улуустарга суол – иис, уматык хааччыллыыта уонна сүрүннээн тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын боппуруостара буолаллар. Эбээн Бытантай өбүгэ саҕаттан табаны утумнаахтык иитиинэн дьарыктанар улууһунан биллэр. Манна эдэр ыччат таба иитиитигэр өйөбүл миэрэлэрин туһунан күүстээх боппуруостары туруордулар. Бу олус үчүгэй. Уопсайынан, бэлиэтээн эттэххэ, манна быстан-ойдон эрэбит диэн буолбакка, сайдарбытыгар кыахта биэриҥ, өйөөҥ диэн туруорсаллар. Биир бастыҥ холобурунан буолар, манна олохтоох эдэр киһи атын улуустан сыл аҥара кэриҥэ айаннаан, таба үүрэн аҕалан өбүгэлэрин дьарыгын утумнаан эрэрин үөрэ иһиттибит. Ону тэҥэ, ынах сүөһүнү, сылгыны иитиигэ ыччат дьон манна ылсар баҕалара баһаам эбитин бэйэлэриттэн эмиэ иһиттибит. Улуус салалтата, дьокутааттар бу дьоммутугар усулуобуйаны тэрийэргэ өйөөҥ, диэн туруорсаллара хайҕаллаах. Биһиги, бу боппуруостары, туруорсуулары боротокуолга киллэрэн, өрөспүүбүлүкэ Ситэриилээх былааһын уорганнарын кытта ырытан, чуолкай көмө оҥорорго үлэбитин саҕалыахпыт. Маннык үлэлии сатыыр дьону өйүөхтээхпит. Бу улууска СӨ Ил Түмэнин V ыҥырыытын дьокутааттара кэлэннэр, нэһилиэнньэни кытары көрсөн баран, оскуола тутуутун илиилэригэр ылбыттара. Ол түмүгэр, улуус киинигэр туох баар ирдэбилгэ эппиэттиир саҥа оскуола тутуллан, былырыын үлэҕэ киирбитэ. Оскуола баар буоллаҕына, дьон олохсуйар диэн өйдөбүл баар. Ол курдук, нэһилиэктэргэ икки оскуола тутуутун туруордулар. Бу эбийиэктэр тутуулара үөрэх министиэристибэтин иһинэн уочаракка чугас тураллар. Онон, бу икки тутуулары биһиги күүскэ туруорсуохпут диэн эрэннэрдибит, кыайыахпыт дии саныыбын. Бу улууска дьон санаата бөҕөх эбит диэн наһаа үөрдүбүт, салҕыы ыаллыы Дьааҥы улууһугар барабыт, онно холобур быһыытынан кэпсиэхпит. Этэҥҥэ буолуҥ, бука барыгытыгар или – эйэни! Кэрэ аҥардары сааскы сандал маҥнайгы эһиги бырааһынньыккытынан итиитик – истиҥник эҕэрдэлиибин!
Сити курдук, сыл бастакы кыбаартала үрдүкү салалта кэлиитинэн баай буолла. Бу, уһук хоту улууска болҕомто уурулларын, харах далыгар баарын туоһулуур. Олохтоохтор, өрөспүүбүлүкэбит салтатыгар, эдэр эрчинээх баһылыкпытыгар, дьаһалтаҕа эрэлбит улахан. Үтүө түмүктэр хайаатар да, сотору кэминэн көстүөхтэрэ. Биир санаанан салайтаран, сомоҕолоһон үлэлиэххэ-хамсыахха, улууспут чэчирии сайдарын ситиһиэххэ!
Яна РОЖИНА.