Бу күннэргэ биһиги улууспутугар СӨ Үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтин иһинэн үлэлиир Таатта улууһун нэһилиэнньэ социальнай көмүскэлин биир кэлимсэ киинин салайааччытын солбуйар Елена Дедюкина кэлэн, эбээн-бытантайдааҕы кэллиэгэлэригэр методическай, практическай көмөнү оҥордо, ону тэҥэ туһааннаах тэрилтэлэргэ уонна оскуола үөрэнээччилэригэр социальнай десаны, маастар-кылаастары, көрсүһүүлэри ыытта.
«Биһиги уруккута социальнай харалта салалтата уонна сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолорго социальнай-реабилитационнай киин икки тус-туһунан тэрилтэ этибит. Ону быйыл 2024 сыл ыам ыйыттан холбоһоммут, биир тэрилтэ буолбуппут.
Эһиги улуускутугар кэлбит сыалым-соругум диэн биһиги министиэристибэбит сорудаҕынан методическай уонна практическай көмөнү оҥоруу буолар. Маны тэҥэ сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор буруйу оҥорууларын сэрэтиигэ уонна дьиэ кэргэн туруга суох буолуутун эрдэтинэ билии боппуруостарыгар үлэлэстим. 120 нүөмэрдээх Федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларыгар хамыыһыйаттан саҕалаан үөрэх салалтата, ыччат, спорт, дьарыктаах буолуу киинэ, социальнай көмүскэл буоллун, бары көмөлөөннөр туох үлэни ыытыахтаахтарын уонна бэйэ-бэйэлэрин кытта бииргэ үлэлэһии алгоритмын үөрэтиигэ семинар ыыттым. Маны тэҥэ дьиэ кэргэҥҥэ оҕоҕо хаҕыс сыһыан көрүҥэ таҕыстаҕына хайдах үлэлиэхтээхтэрин кэпсээтим, үөрэттим. Хаадыр боппуруоһугар эмиэ тохтоон ыллым, личнай дьыалаттан саҕалаан хамнас, бириэмийэ боппуруостарыгар тиийэ.
Ону таһынан икки нэһилиэккэ – Түгэһииргэ уонна Кустуурга «Мин олоҕум – бэйэм илиибэр” диэн социальнай бырайыагы үлэлэтэн көрдүм. Бырайыак сыала — хас биирдии оҕо олоҕо бэйэтиттэн тутулуктааҕын, кини хайдах киһи буолан тахсара барыта бэйэтин илиитигэр буоларын өйдөтүү, буруйу оҥорууну эрдэттэн сэрэтии буолар. Ол аата биһиги оскуолаларга сылдьаммыт үрдүкү кылаас үөрэнээччилэригэр өрөспүүбүлүкэбитигэр буола турар буруйу оҥоруу ситуацияларын оҕолорго кэпсиибит. Холобур, киэһэ оҕолор мустубуттар уонна табахтаабыттар, арыгылаабыттар, бу олохпутугар баар көстүү дии? Итинник саҕалыыбыт, ону оҕолор салгыы бэйэлэрэ хайдах буоларын оонньоон көрдөрөллөр. Ол онон биһиги туох кыһалҕа баарын тургутан көрөн билэбит. Социальнай десаҥҥа эһиги улуускутугар 100 тахса оҕону хаптыбыт. Нэһилиэктэр сүрдээҕин көхтөөхтүк кытыннылар, ол эрэн, төрөппүт кэлиитэ мөлтөх эбит. Онон, төрөппүт оҕотун хонтуруолугар болҕомто ууруллуон наада диэн бэйэм сүбэлиэхпин баҕарабын. Уонна туһааннаах тэрилтэлэр, уопсастыбаннай хамсааһыннар бэйэ-бэйэни кытары сибээстээхтик бииргэ үлэлэһиэхтэрин наада. Оччоҕо эрэ ханнык баҕарар өттүгэр боппуруос кыайтарар. Ити биир хайысха. Уонна иккис хайысханан, эппитим курдук, ханнык баҕарар үлэ, боппуруос уопсастыба кыттыстаҕына эрэ кыаллар. Билигин некоммерческай тэрилтэлэри тэрийэн үлэлэтии баар. Ону хайдах регистрациялыырга уонна социальнай бырайыактары хайдах суруйарга үөрэттим.
Миигин кытары СӨ Үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтин иһинэн үлэлиир Хаҥалас улууһун нэһилиэнньэ социальнай көмүскэлин салалтатын кылаабынай исписэлииһэ Евдокия Варфоломеева кэлэн, социальнай төлөбүрдэргэ, социальнай хантыраак боппуруостарыгар консультация биэрдэ, практическай көмө оҥордо. Аныгы олох ирдэбилинэн ханнык баҕарар үлэ отчуоттаах буолар, бэйэм социальнай педагогтарга цифровой отчуотунас хайдах оҥоруохха сөбүн көрдөрдүм.
Онтон практическай үлэм диэн бэйэм оҕуруонан дьарыктаммытым 5-6 сыл буолла. Онон оҕуруону тиһиигэ баҕалаах дьоҥҥо маастар-кылаас ыыттым, харысхал бэлиэтин уонна бастыҥа оҥортордум.
Эһиги улуускутугар ыарахана диэн интернеккит сибээһэ мөлтөх буолан, үлэлиигэ арыый бытаас соҕус, ол эрэн ону ол диэбэккэ эрэ араас түмсүүлэри, коммерческайа суох тэрилтэлэри тэрийэн, бырайыактарга киирсэн, иннигитигэр араас элбэх кыах баар, баҕа санаа эрэ наада. Сатаабаппын диэн тылы олох туттумаҥ диибин, ол оннугар баҕарбаппын диэн. Икки илиилээх, икки атахтаах атын киһи сатыыр буоллаҕына тоҕо мин сатыа суохтаахпыный? Мин 50 сааспар диэри иннэни туппатах киһи, 35 сааспар алаадьы да сатаан астаабат этим. Билигин ааһан иһэн бэрэски буһарабын, тугу барытын оҥоробун, иистэнэбин даҕаны. Тоҕо диэтэр, олох кыһалҕата диэн буолбакка, бэйэм олохпор ситиһиилээх дьоннору көрдөҕүм дии, кинилэртэн мин туох итэҕэстээхпиний дии саныыбын. Олох киһиэхэ биирдэ эрэ бэриллэр, ону телевизор иннигэр сытан, киинэ көрүү, ол төбөҕүттэн көтөн хаалыа. Онтон араас оҥоһуктарым оҕолорбор, дьоннорбор туһалаах буолбатах дуо? Ким эрэ баҕар куһаҕан дьаллыкка ыллара, санааҕа-онооҕо түһэ сылдьара буолуо, бу оҕуруолуур буоллаххына киһи санаата наһаа чэпчиир уонна ыраастанар. Оннук гыммытын быдан туһалаах буоллаҕа,” – диэн Елена Николаевна үлэтин сырыытын сиһилии сырдатта уонна олоххо тус көрүүтүн үллэһиннэ.
Ити курдук Елена Дедюкина уонна Евдокия Варфоломеева үлэ сырыытынан биһиги улууспутугар кэлэн, биир нэдиэлэ устата киэҥ бырагырааманан үлэлээн, бары социальнай боппуруостары хабан, олус наадалаах көрсүһүүлэри, кэпсэтиилэри ыыттылар.
Сардаана Копырина